De zes eigenschappen van de beleidsmaker 3.0

Kom jongens, we gaan weer beleid maken.

Braaf liepen we na de lunchpauze achter onze leidinggevende aan, terug naar onze afdeling. Beleid maken, wat was dat? In ieder geval niet iets wat je op een verjaardagsvisite simpel kon uitleggen. Beleid maken deden we aan een bureau. Ik zat tegenover Hans en we deelden de computer en de telefoon. Vier keer per dag kwam er een koffiedame langs en schonk ons koffie of thee in kopjes met het logo van de gemeente er op.
Dat was begin jaren 90 en ik was verantwoordelijk voor het ouderenbeleid. Ik moest een nota schrijven om vast te leggen wat de gemeente de komende jaren ging doen zodat ouderen langer zelfstandig konden blijven wonen. Want dat was toen al een politieke mode. Literatuuronderzoek en een enquete uitgevoerd door het gemeentelijk Sociaal Geografisch Bureau gingen er aan vooraf. De eerste versie besprak ik met maatschappelijke instellingen en belangenorganisaties. Nadat de nota was vastgesteld maakte ik een uitvoeringsprogramma voor vier jaar. Beleid maken was toen een overzichtelijk en rationeel proces.

Ik zit nog steeds aan een bureau en maak beleid. Ik heb nu wel een computer voor mijzelf, een smartphone en een tablet. Mijn uitzicht is niet meer de grote kerk van Dordrecht, ook niet die van Vlaardingen, maar het stadstheater van Zoetermeer. Koffie haal ik uit een automaat op de verdieping. De koffiedame is met pensioen en Hans ging de politiek in. Is dat alles wat er veranderd is?

Nee, er is veel meer. Het werk is vluchtiger geworden, vakliteratuur lees ik nauwelijks. Daar is ook geen tijd meer voor. Ik probeer bij te blijven door digitale nieuwsbrieven over mijn onderwerp te scannen. Wat me aanspreekt en kan gebruiken bewaar ik in het mapje ‘ooit’. Een beleidsmaker hoeft niet langer deskundig te zijn op haar werkterrein, want er is elke week weer een nieuw probleem dat om een oplossing vraagt. Het is al genoeg dat ik overal iets van af weet. Als het aan de orde is, weet ik snel de juiste informatie vinden of krijg dat uit mijn netwerk.
Het ambt van de beleidsmaker is flink veranderd. Hoogleraar bestuurskunde Paul ’t Hart schreef  er een lezenswaardig essay over: Ambtelijk Vakmanschap 3.0.
Hij begint met een schets van het Nederlandse model, de overheidsorganisatie die ontstond in de loop van de 20e eeuw. Het was de tijd van de opbouw van de verzorgingsstaat. Hier hoorden loyaal dienende ambtenaren bij die deskundig, neutraal en voorspelbaar waren. Het ambtelijk vakmanschap 1.0. Ergens in de jaren 60 begon dat te wringen. Bestuurders en ambtenaren gingen daarom sleutelen aan het model. De blik van de ambtenaar moest zich meer naar buiten richten. De overheid wilde laten zien dat er geluisterd werd naar burgers en belastinggeld goed werd besteed. Meten is weten, dus kwamen er prestatie indicatoren voor het beleid. In Dordrecht zaten Hans en ik midden in die ontwikkeling. We hadden het over de kloof tussen overheid en burgers en hoe we die konden overbruggen. We hadden het over interactieve beleidsvorming en dat het vooral allemaal veel zakelijker moest. Dat was ambtelijk vakmanschap 2.0.

Paul ’t Hart doet in zijn essay de oproep aan ons ambtenaren om ons te ontwikkelen naar 3.0. We doen ons werk in een turbulente netwerksamenleving en dat vraagt om een andere overheid:

Open, naar buiten gerichte, pragmatische, niet in de weg staande, anderen in stelling brengende, op co-productie gerichte ambtelijke dienst.

Welke eigenschappen heeft de beleidsmaker 3.0 nodig om dit waar te maken. Uit het essay van Paul ’t Hart haal ik er vijf en ik voeg er een zesde aan toe. De eerste twee eigenschappen zijn deugden uit het oude Nederlandse model. Het gaat om:

1. Integriteit

Een beleidsmaker 3.0 is loyaal aan haar democratische gekozen bestuurder en weet de juiste afstand te bewaren tot de ideologie, passie en conflicten binnen het politieke bedrijf. Haar rol is neutraal, betrouwbaar en eerlijk te adviseren.

2. Hart voor de publieke zaak

De beleidsmaker 3.0 is ambtenaar geworden omdat ze wil bijdragen aan een betere wereld, het liefst dicht bij huis: de lokale overheid. Daar gebeurt wat telt en mensen raakt.

In de turbulente netwerksamenleving komen daar als noodzakelijk eigenschappen bij:

3. Samenwerkend vermogen

De beleidsmaker 3.0 is altijd op zoek naar samenwerking binnen en buiten de ambtelijke organisatie. Ze geeft ruimte en respect aan anderen. 1+1+3

4. Politieke sensitiviteit

Gevoel voor wat er politiek speelt was altijd al belangrijk. Maar nu politici leven in onzekerheid: wat staat er morgen op de agenda? Weet ik alles wat ik moet weten over de uitvoering van mijn beleid? Hoe hou ik de gunst van mijn partij en van mijn kiezers? De beleidsmaker 3.0 heeft daar oog voor en weet haar bestuurder gerust te stellen.

5. Publiek ondernemerschap

Meer en meer gaat de beleidsmaker 3.0 de boer op om ideeën op te halen en om mensen en mogelijkheden slim te verbinden. Ze dringt snel door tot de kern van de zaak en weet de boodschap te brengen.

6. Intuïtie en creativiteit

De beleidsmaker 3.0 is geen kop op pootjes. Vanuit haar ervaring weet ze dat de wereld niet te vatten is in een rationele analyse. Ze zet haar intuïtie en creativiteit in om tot oplossingen te komen. Af en toe een andere bril opzetten geeft een ander beeld van de werkelijkheid.

De beleidsmaker 3.0 heet niet voor niets netwerkregisseur.