Ze zijn er nog steeds, onze postbakjes op de tweede. En, er ligt zowaar post in voor mij en mijn collega’s. Voor het eerst sinds maart ben ik een paar uur op kantoor. De post is het tijdschrift Sprank van Divosa, de branchevereniging voor ambtenaren in het sociaal domein. Het is het nummer van begin maart.
Lees verder “Een sprankje gevonden”
De gele hesjes hangen al klaar in de kast,
zegt Divosa voorzitter Erik Dannenberg, als aftrap van het congres over Armoede en Schulden. Hij laat een foto zien van het Vrouwenhuis in Zwolle, een hofje voor vrouwen die uitgewerkt waren als hulp in de huishouding en daar hun laatste jaren samen woonden. Het is nu een museum. De samenleving organiseerde toen zelf de zorg voor ouderen. Nu doet de overheid het met een koud technisch systeem. Mensen die moeilijk rond kunnen komen, maken gemiddeld gebruik van 27 regelingen met ongeveer acht verschillende definities van ‘inkomen’.
De postbesteller met een vaste betrekking met een zeker pensioen veranderde naar een pakketbezorger die als ZZP-er zelf zijn of haar oude dag moet regelen. Een deel van je bevolking bevindt zich door deze ontwikkelingen in een uitzichtloze situatie.
Herverdelen naar onszelf
Ik kijk naar de vrouwen voor hun woninkje in het hofje. Ze moesten zich wel hun hele leven gedragen en om weten te gaan met de luimen van hun mevrouw en op zondag netjes naar de kerk. Ik moet er niet aan denken. Rechtvaardigheid was ook een reden waarom de overheid de zorg ging over nemen. Alleen, we zijn doorgeschoten. Erik vertelt dat een wijkteam 86% van de tijd bezig is met het invullen van formulieren van inwoners. Koen Caminada laat vervolgens zien dat al dat herverdelen van geld door de overheid niet het gewenste effect heeft. Het is vooral rondpompen van belastinggelden waarbij er aan het eind van het verhaal, door de kosten van het systeem, minder geld over is. Een bevlogen en goed onderbouwd verhaal maar tegelijkertijd een verhaal dat ik niet goed na kan vertellen. Zijn presentatie vind je hier. Het toont aan dat ons belastingstelsel op de schop moet.
Niet meer wakker liggen
De initiatiefnemers van Geldfit.nl, hebben een voor Zoetermeer bekend verhaal. Volgende maand gaat de campagne weer van start in enkele wijken. Op postcodeniveau krijgen zij betalingsgegevens van een groot incassobureau. Wanneer mensen trager worden met betalen of achterstanden hebben bij meerdere leveranciers, kan er sprake zijn van beginnende schuldenproblematiek. Daar speelt Geldfit op in met gericht campagnemateriaal. De boodschap sluit aan bij de belevingswereld van de inwoners van het postcodegebied. Je bent bijvoorbeeld een stadse professional of een contente gepensioneerde. We hopen natuurlijk dat daardoor mensen in beweging komen voordat ze wakker liggen van zorgen over geld.
Weet u of u schulden heeft en zo ja, welke?
De volgende twee sprekers vroegen daar toch eens bij stil te staan. Je denkt dat je geen schulden hebt, maar hoe zit het met je hypotheek, je private lease contract of misschien ben je in een optimistische bui begonnen met sporten en zit je nu met een twee jarig contract?
Werkgevers hebben geen zin in gedoe hierover. Een op de drie werkgevers kapt er mee als er sprake is van schulden. Blijven werken of aan het werk gaan is niet altijd de oplossing om uit de schulden te komen maar met aandacht, inzet en de erkenning van het probleem aan beide kanten is er veel mogelijk. Uitval van kansrijke werknemers door schuldenproblematiek is zo ontzettend zonde.
De nationale ombudsman publiceerde vrijdag zijn rapport over hoe gemeenten inwoners helpen bij de het oplossen van schulden. De kranten stonden vol over schulden wereldwijd omdat het tien jaar geleden is dat de kredietcrisis begon. En ik? Ik was onderweg naar het jaarcongres van Divosa voor het jaarcongres over schulden en armoede.
dweilen met de kraan open
Het is als dweilen met de kraan open, stelde Erik Dannenberg, de voorzitter van Divosa: Waar begin je? Het leven van mensen met weinig geld of schulden is knap ingewikkeld. Met een beetje pech moet je communiceren met 26 instanties met allemaal eigen regels en formulieren. Zonder een HBO-diploma lukt dat niet. De economische crisis is voorbij maar dat merken we niet aan ons klantenbestand. Veel van onze klanten zijn laagopgeleid, een groot deel is laaggeletterd en heeft soms een licht verstandelijke beperking. Daar komt bij dat de arbeidsmarkt is veranderd en vooral voor hen onzeker is geworden door de flexibilisering en de afbouw van sociale zekerheden. Uit onderzoek is bekend dat problematische schulden leiden tot chronische stress, waardoor het ‘doen-vermogen’ achteruit gaat: Waarom arme mensen domme dingen doen. Maar volgens Erik Dannenberg geldt het omgekeerde ook, dat stress over het onzekere bestaan maakt dat mensen schulden maken. Hij ziet wel lichtpuntjes, gemeenten krijgen hier steeds meer oog voor en hij is ook blij met de beweging die het Rijk maakt. Deze week stond bijvoorbeeld in de krant dat de minister van financiën de praktijken van webwinkels gaat aanpakken bij het kopen op krediet.
Het is gewoon lekkerder dweilen als je weet dat ondertussen ten minste iemand probeert de kraan te repareren (Loesje).
Als iedereen verantwoordelijk is, is niemand er van. Dat was de achterliggende gedachte van Tamara van Ark, staatssecretaris van sociale zaken en werkgelegenheid om met een brede aanpak te komen. Het gaat niet om een revolutionaire ideeën maar om ons steeds af te vragen: doen we de goede dingen, kijken we waar het beter kan en blijven we doorgaan met wat is afgesproken? Vanuit de praktijk en met ruimte voor de professional. Je kunt het niet alleen, niet als staatsecretaris, niet als gemeente en niet als hulpverlener.
Guilt of debt?
In het Engels heb je twee woorden voor het begrip schuld. Je bent ergens schuldig aan: guilt, en je hebt een schuld in te lossen: debt. Omdat wij dat onderscheid niet kennen is de schaamte groter en praat men er liever niet over. Dat taboe zit ons behoorlijk in de weg bij de aanpak. In de zomervakantie liep Tamara van Ark stage bij een gemeente en ging mee op huisbezoek. Ondanks de vriendelijke vraag:
Kan ik u misschien ergens mee helpen?
gebeurde het vaak dat de deur voor hun neus werd dichtgegooid. De schuldhulpverlener vertelde haar later dat het regelmatig gebeurt dat mensen alsnog bij het wijkteam langskomen. Tijdens haar stage viel haar op ook hoe lastig het samenwerken is geworden met de komst van de AVG, de nieuwe regels rond de bescherming van de privacy. Ze wil kijken of de wet over de schuldhulpverlening door een aanpassing meer ruimte kan geven.
Dopamine stupid
Hersenonderzoeker Victor Lamme vertelde ons dat de vrije wil niet bestaat. Dat is wetenschappelijk vastgesteld. Het goede nieuws is dat we die wetenschap goed kunnen gebruiken ook in ons dagelijks werk als schuldhulpverlener. De rationele benadering; voorlichting geven en werken aan bewustwording, is zinloos. Je moet op andere knoppen in het brein drukken. Vanwege onze hebzucht denken we niet goed na en geloven in de gouden bergen van Bernard Madoff. We zijn bang om de boot te missen en doen mee aan de postcodeloterij. En omdat iedereen ze draagt, vinden we Uggs prachtig en kopen zelf ook een paar. Beloning is de motor waarop we lopen.
Liever een glas vol
Voor de nationale ombudsman Reinier van Zutphen doet het er niet toe of het glas van de gemeentelijke inspanningen half vol of half leeg is. Voor de 1,4 miljoen huishoudens die in ons land in armoede leven zou het glas gewoon vol moeten zijn. We moeten ophouden met de illusie van de zelfredzaamheid van inwoners. Dat geldt niet altijd en overal en zeker niet voor iedereen. Evelien Tonkens kwam deze week met de resultaten van haar onderzoek naar de zorg in Nederland. De veronderstelling van de overheid dat mensen die zorg nodig hebben dat in hun eigen omgeving kunnen oplossen een fictie is. Een sociaal vangnet ontbreekt meestal. Voor mensen in armoede geldt dat ook. Renier van Zutphen roept gemeente daarom op vooral het persoonlijke contact aan te gaan, op zoek te gaan naar verdwenen klanten. Het niet betalen van rekeningen blijkt elke keer weer het duurste te zijn wat je kan doen, niet in de laatste plaats die van de overheid.
Vier jaar lang wachten mensen gemiddeld voordat ze zich melden aan het loket van de gemeente om wat aan hun schulden te doen. Vier jaar waarin de schuld oploopt tot zo’n 40.000 euro, de stress voortdurend aanwezig is en het handelend vermogen door die stress afneemt.
Daarmee begon het gesprek vrijdagochtend in De Alchemist in Utrecht. Uitgenodigd door Divosa zaten we met ongeveer vijftig beleidsambtenaren, schuldhulpverleners en ervaringsdeskundigen bij elkaar voor een discussie over het rapport: Open Deur? De ombudsman doet daarin verslag over de toegang tot de schuldhulpverlening. Mijn gemeente is één van de onderzochte gemeenten.
Niemand is tegen de aanbevelingen die de ombudsman daarin doet:
Zet meer deuren open
Iedereen die eindelijk zo ver is dat hij om hulp vraagt, verdient de aandacht van de gemeente. Toch is het in de praktijk wel lastig om dat allemaal goed te organiseren. We werpen onbedoeld drempels op. Gemeentelijke websites kunnen veel beter worden ingericht. Niet iedereen weet de weg op het internet, informatie moet dus op verschillende manieren beschikbaar zijn, op scholen, in de wachtkamer van de dokter. We werpen veel drempels op door meteen formulieren te laten invullen en te verwachten dat degene die om hulp vraagt zijn of haar administratie op orde heeft. Niet iedereen krijgt een eerlijke kans, mensen die een onderneming hebben, ook ZZP-ers, worden door veel gemeenten uitgesloten. De regels die we hanteren, stammen nog uit de tijd dat goldt: Eigen schuld, dikke bult. We zetten nu vraagtekens bij de zelfredzaamheid van een belangrijk deel van onze inwoners.
Schouders eronder
Maar, het inzicht, dat we niet van iedereen voldoende zelfredzaamheid kunnen verwachten, helpt wel bij het bedenken van slimmere manieren om ons werk te doen. Dat kan al met kleine dingen. Bijvoorbeeld door minder streng te zijn in onze brieven. We kunnen meer rekening houden met laaggeletterdheid en beperkte verstandelijke vermogens. Het niet ingewikkelder maken dan nodig, een boekhouder inhuren voor een ZZP-er kan wonderen verrichtten. In vijf uur tijd is de basis weer op orde. De grotere dingen vragen een langere adem. Daarom hebben landelijke organisatie de krachten gebundeld in een speciaal programma om gemeenten te ondersteunen: Schouders eronder. Leren, onderzoek doen en uitwisseling van ervaringen zijn bij elkaar gebracht om de schuldhulp effectiever te maken.
Ga op de Mariaplaats naar rechts. In deze straat is het conservatorium aan de rechterkant. Vervolg je weg, verderop links is het Springhavertheater.
Gelukkig heb ik het huisnummer want ik had niet in de gaten dat achter de smalle ingang van wat veel weg heeft van een cafe, zich een theater bevindt. Het heeft twee kleine zaaltjes. Even schiet door mijn hoofd of dit nu die zaaltjes zijn met minder dan 50 zitplaatsen waar, in de jaren 90, bepaalde films alleen nog maar mochten worden vertoond. Nee, dit is het soort theater, waar in die tijd maatschappij kritische films werden vertoond met na afloop discussie.
Een eigenlijk is dat wat we vandaag ook gaan doen. Ik ben in Utrecht voor de vertoning van de documentaire Vergeef mij mijn schulden, samen met zo’n 40 andere geïnteresseerden, beleidsmakers bij gemeenten maar ook bewindvoerders.
De maakster van de film Ingeborg Jansen is ook aanwezig om vragen van ons te beantwoorden. Ik had al een stukje van deze film gezien op het Divosa congres eind september. Vergeef me mijn schulden, laat de harde werkelijkheid van de schuldenproblematiek zien. Op een indrukwekkende wijze en integer is vastgelegd hoe schuldenaren ten einde raad zich vastklampen aan de laatste strohalm. En hoe rechters een ingewikkelde afweging maken: verdient iemand een nieuwe kans?
Wat opvalt in de documentaire is hoe slecht mensen voorbereid lijken te zijn op de zitting bij de rechtbank. Ergens in de documentaire fluistert een begeleider een schuldenaar iets in. Het kan natuurlijk komen door alle stress, maar je zou willen deze mensen meer begeleiding gunnen.
De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving en de gemeenten Deventer en Den Haag gaven vervolgens hun kijk op schulden en schuldhulpverlening. De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving heeft nog niet zo lang geleden het advies Eenvoud Loont uitgebracht en om te benadrukken hoe belangrijk is het eenvoudig te houden, hebben ze er een filmpje van gemaakt. De raad vindt dat het stelsel van toeslagen op de schop moet en vraagt zich af de betalingen van bijvoorbeeld huurtoeslag niet direct naar de woningcorporaties kan. Ook zouden schuldeisers meer werk moeten maken van de zorgplicht zodat schulden in ieder geval niet groter worden.
Mooie adviezen voor het nieuwe kabinet, maar ook gemeenten kunnen aan de slag. Deventer, met het Budget Advies Bureau, en Den Haag, met Schuldenlab 070, lieten zien hoe dat op een praktische manier kan.
Image courtesy of renjith krishnan FreeDigitalPhotos.net
Een maaltijd die al voor mij klaar stond, een glas wijn en met een dekentje op de bank. Dat was vorige week vrijdag aan het einde van de dag mijn simpele wens. Na een week vol inspirerende bijeenkomsten en ontmoetingen, was mijn hoofd helemaal vol. Er kon niets meer bij.
Aan het begin van de week was ik in Alphen aan den Rijn, de gemeente waar ze de eerste stappen zetten om Mobility Mentoring in te voeren. Nadja Jungmann vertelde ons dat als je stress hebt vanwege schulden je een slechte variant van jezelf wordt. In Alphen aan den Rijn proberen ze de gemeentelijke dienstverlening zo in te richten dat de slechte variant van jezelf toch succes kan behalen. Hoe belangrijk dit is, liet Satcha Maduro Valies zien in de serie schuldig.
Later in de week organiseerde een lieve collega ter ere van haar ambtsjubileum een lezing. Ik mocht ook komen luisteren naar Nils Roemen.
Als jou gelukt is wat je wilt dat je lukt, wat is er dan gelukt?
Nils is de uitvinder van #DTV, armoede is volgens hem een logistiek probleem. Hij was opgehouden met het trekken aan dooie paarden en het verplaatsen van lucht. Als je durft te vragen met een beeld van het antwoord op de bovenstaande vraag voor ogen dan lukt alles. Als Nils dat zegt, geloof ik dat. Hij heeft het waargemaakt. Dat wordt duidelijk langs vele omzwervingen zoals M&M’s (daar zijn ze weer), Nijmegen, wederkerigheid en *copyleft. Zijn e-book vind je hier, #DurfTeDelen.
Donderdagmiddag ging ik naar Ecorys in Rotterdam waar drie veelbelovende initiatieven om schulden bij jongeren te voorkomen, werden gepresenteerd.
Moneyfit van Schuldhulpmaatjes. De interactieve website heeft een groot bereik. Sinds hij de lucht in ging, ongeveer een jaar geleden, zijn er 108.000 bezoekers geweest, waarvan 12.000 online zijn geholpen of doorverwezen naar jongerenmaatjes in bijvoorbeeld Zoetermeer.
35.000 modaal, krijg je dat per week of per maand?
Dit horen medewerkers van Moneyways regelmatig in de klas. Moneyways maakt gebruik van ‘peereducators’ en richt zich vooral op jongeren in de bovenbouw van het VMBO en de eerste twee jaar van het MBO.
Theatergroep PlayBack maakt maatschappelijke thema’s zoals alcohol, drugs, (online) pesten, seksualiteit en geld bespreekbaar onder jongeren tussen 12 en 18 jaar, maar organiseert ook avonden voor hun ouders en docenten uit het voortgezet onderwijs.
Allemaal een hoop Engels bij elkaar, maar het werkt.
Vrijdags mocht ik voor het eerst in mijn leven naar een congres van Divosa. In de vorige eeuw was dat de vereniging van directeuren van sociale zaken. Tegenwoordig is het vooral een instituut dat zich bezig houdt met nieuwe ontwikkelingen en kennisdeling in het sociaal domein
Ik heb er veel gezien en gehoord, wat me het meest raakte was de documentaire van Vergeef me mijn schulden, van Ingeborg Jansen. Vergeef me mijn schulden, laat de harde werkelijkheid van de schuldenproblematiek zien. Schuldenaren die ten einde raad zijn en zich vastklampen aan deze laatste strohalm. En rechters die een ingewikkelde afwegingen moeten maken. Heeft iemand recht op een schone lei en een nieuwe kans?
Vergeef me mijn schulden, maandag 25 september, 21.00 uur op NPO 2, KIJKEN!
Geen tas met goodies op dit congres maar wel een virtuele toolkit van DATT. Een hele praktische handleiding om in je gemeente aan de slag te gaan met het onderwerp. Aan alles is gedacht: voorbeeldbrieven, filmpjes en draaiboeken. En voor wie een beetje creatief is, om te zetten naar elk ander onderwerp waarmee je aan de slag moet.
Als je tot hier bent gekomen, ben je dan een schaap of een rode slingeraap? In ieder geval gaat het bekijken van deze inspirerende lezing je dan ook nog wel lukken. Ik heb hem ademloos uitgekeken.
En nu? een weekje gewoon werken? Of ga ik op zoek naar nieuwe inspiratie bijvoorbeeld uitzoeken wie die Simon Sinek nu eigenlijk is? Die naam is van de week wel vier keer op verschillende plekken voorbijgekomen. Wordt vervolgd.
*Copyleft Durftevragen ontleent zijn kracht aan de kunst van het delen. Hoe zichtbaarder je bent en hoe meer je weggeeft, hoe makkelijker het voor mensen wordt om jouw ideeën te verspreiden en hoe uitnodigender je voor hen bent om geholpen te worden. Het is de nadrukkelijke droom van durftevragen om over de hele wereld bekend te worden, en uiteindelijk overbodig te worden. Alles uit dit boek mag je daarom kopiëren, uitscheuren, filmen, fotograferen, naspelen in films of toneel- stukken, uitbeitelen in rotsen. Het maakt ons niet zo veel uit, we willen graag dat dit gedachtengoed zo veel mogelijk mensen bereikt. We vinden het wel tof wanneer je ons als bron noemt. Alvast bedankt voor het helpen verspreiden van onze ideeën, verhalen en ervaringen.
Alzirr Coaching & Advies 