Toeval of timing? Congres Schulden & Armoede

De nationale ombudsman publiceerde vrijdag zijn rapport over hoe gemeenten inwoners helpen bij de het oplossen van schulden. De kranten stonden vol over schulden wereldwijd omdat het tien jaar geleden is dat de kredietcrisis begon. En ik? Ik was onderweg naar het jaarcongres van Divosa voor het jaarcongres over schulden en armoede.

dweilen met de kraan open

Het is als dweilen met de kraan open, stelde Erik Dannenberg, de voorzitter van Divosa: Waar begin je? Het leven van mensen met weinig geld of schulden is knap ingewikkeld. Met een beetje pech moet je communiceren met 26 instanties met allemaal eigen regels en formulieren. Zonder een HBO-diploma lukt dat niet. De economische crisis is voorbij maar dat merken we niet aan ons klantenbestand. Veel van onze klanten zijn laagopgeleid, een groot deel is laaggeletterd en heeft soms een licht verstandelijke beperking. Daar komt bij dat de arbeidsmarkt is veranderd en vooral voor hen onzeker is geworden door de flexibilisering en de afbouw van sociale zekerheden. Uit onderzoek is bekend dat problematische schulden leiden tot chronische stress, waardoor het ‘doen-vermogen’ achteruit gaat: Waarom arme mensen domme dingen doen. Maar volgens Erik Dannenberg geldt het omgekeerde ook, dat stress over het onzekere bestaan maakt dat mensen schulden maken. Hij ziet wel lichtpuntjes, gemeenten krijgen hier steeds meer oog voor en hij is ook blij met de beweging die het Rijk maakt. Deze week stond bijvoorbeeld in de krant dat de minister van financiën de praktijken van webwinkels gaat aanpakken bij het kopen op krediet.

Het is gewoon lekkerder dweilen als je weet dat ondertussen ten minste iemand probeert de kraan te repareren (Loesje).

Als iedereen verantwoordelijk is, is niemand er van. Dat was de achterliggende gedachte van Tamara van Ark, staatssecretaris van sociale zaken en werkgelegenheid om met een brede aanpak te komen. Het gaat niet om een revolutionaire ideeën maar om ons steeds af te vragen: doen we de goede dingen, kijken we waar het beter kan en blijven we doorgaan met wat is afgesproken? Vanuit de praktijk en met ruimte voor de professional. Je kunt het niet alleen, niet als staatsecretaris, niet als gemeente en niet als hulpverlener.

Guilt of debt?

In het Engels heb je twee woorden voor het begrip schuld. Je bent ergens schuldig aan: guilt, en je hebt een schuld in te lossen: debt. Omdat wij dat onderscheid niet kennen is de schaamte groter en praat men er liever niet over. Dat taboe zit ons behoorlijk in de weg bij de aanpak. In de zomervakantie liep Tamara van Ark stage bij een gemeente en ging mee op huisbezoek. Ondanks de vriendelijke vraag: 

Kan ik u misschien ergens mee helpen? 

gebeurde het vaak dat de deur voor hun neus werd dichtgegooid. De schuldhulpverlener vertelde haar later dat het regelmatig gebeurt dat mensen alsnog bij het wijkteam langskomen. Tijdens haar stage viel haar op ook hoe lastig het samenwerken is geworden met de komst van de AVG, de nieuwe regels rond de bescherming van de privacy. Ze wil kijken of de wet over de schuldhulpverlening door een aanpassing meer ruimte kan geven.

Dopamine stupid

Hersenonderzoeker Victor Lamme vertelde ons dat de vrije wil niet bestaat. Dat is wetenschappelijk vastgesteld. Het goede nieuws is dat we die wetenschap goed kunnen gebruiken ook in ons dagelijks werk als schuldhulpverlener. De rationele benadering; voorlichting geven en werken aan bewustwording, is zinloos. Je moet op andere knoppen in het brein drukken. Vanwege onze hebzucht denken we niet goed na en geloven in de gouden bergen van Bernard Madoff. We zijn bang om de boot te missen en doen mee aan de postcodeloterij. En omdat iedereen ze draagt, vinden we Uggs prachtig en kopen zelf ook een paar. Beloning is de motor waarop we lopen.

Liever een glas vol

Voor de nationale ombudsman Reinier van Zutphen doet het er niet toe of het glas van de gemeentelijke inspanningen half vol of half leeg is. Voor de 1,4 miljoen huishoudens die in ons land in armoede leven zou het glas gewoon vol moeten zijn. We moeten ophouden met de illusie van de zelfredzaamheid van inwoners. Dat geldt niet altijd en overal en zeker niet voor iedereen. Evelien Tonkens kwam deze week met de resultaten van haar onderzoek naar de zorg in Nederland. De veronderstelling van de overheid dat mensen die zorg nodig hebben dat in hun eigen omgeving kunnen oplossen een fictie is. Een sociaal vangnet ontbreekt meestal. Voor mensen in armoede geldt dat ook. Renier van Zutphen roept gemeente daarom op vooral het persoonlijke contact aan te gaan, op zoek te gaan naar verdwenen klanten. Het niet betalen van rekeningen blijkt elke keer weer het duurste te zijn wat je kan doen, niet in de laatste plaats die van de overheid.